مفهوم خداوند در نظر کودکان زیر 6 سال

مفهوم خدا با توجه به نوع آفرینش آدمی و حس پرستش ، بطور ذاتی در وجود هر انسانی به ودیعه گذاشته شده است . حس خداجویی مانند حس زیبا شناسی و زیبایی دوستی فطری است و به استدلال نیاز ندارد .

آنچه از کیفیت مفهوم خدا و وجود روحانی او نزد کودکان به دست می‌آید با خصوصیاتی بر خود محور بودن و نیز تفکر دینی آنان مطابقت دارد . علاقه طبیعی آنها این است که به موجودات مجرد با همان عینک همیشگی نگاه کنند البته باید محدودیت های آنان در تجارب به زندگی بشری و عدم درک دقیق مسائل را بدان افزود .

الفاظ متشابه به کار رفته در معارف دینی که آنان را به سوی مادی انگاری خدا سوق می‌دهد عامل موثر دیگری که در فهم مذهبی آنهاست مانند آنکه خدا دست دارد ،صحبت می‌کند، بر تخت تکیه  می‌زند، امر و نهی می‌کند، به اعمال ما می‌نگرد و از این قبیل که کودکان را وادار به تفاسیر خودمحورانه در سطح تفکر عینی خویش می نماید. مجموعه این عوامل باعث می گردد تا کودک به نوعی انسان انگاری درباره شخصیت خداوند روی آورد.

در تحقیقاتی که از چند نفر از کودکان ۳ تا ۶ سال تهرانی در خصوص مفهوم خدا سوالاتی شده است این مفاهیم تبیین می‌شود. این کودکان در پاسخ به سوالات طرح شده درباره خدا ، شکل ، مکان و خصوصیات او از نظر درک و بیان مفاهیم ناتوان می‌باشند تصور خام مادی و انسان گونه آنان از خدا را می توان در پاسخ ها دریافت. تعداد قابل توجهی ادعا کردند که خدا را می توان دید اکثریت کسانی که این ادعا را رد کرده‌اند دلایل خود را دوری آنها از خدا و اینکه خدا در آسمان ها است بیان داشتند که این دلایل نشانگر قابل رویت بودن خود را نزد آنان است. وقتی که از آن‌ها پرسیده شد که آیا با دوربین قوی می توان خدا رادید بیش از پیش از نیمی از آنان پاسخ مثبت داده اند و بقیه نیز دلایل خود را نداشتن دوربین یا بالاتر بودن خدا دانستند.

پاسخ‌های کودکان به این سوال که آیا با سوار شدن بر موشک می‌توانند خدا رادید مشابه سوال پیش این است که در مجموع تصور مادی و قابل رویت بودن خدا را می‌توان از آن نتیجه گرفت. ۹۰ درصد آنان اگر چه در پاسخ به سوال آیا خدا در همه جا هست پاسخ مثبت داده‌اند اما در پاسخ به این سوال که آیا در جاهای خاص نیز هست ۶۰ درصد پاسخ منفی یا نمیدانم  داده‌اند و این نشانگر ناتوانی و عدم ثبات ذهنی کودکان این مقطع سنی در اثبات آنچه اظهار می‌دارند است.

در تحقیقاتی که هارمز در مورد ۴۸ هزار نفر از کودکان ۳ تا ۶ ساله و بالاتربراسا س تحلیل نقاشی انجام داد سه دوره رشد دینی برای کودکان مشخص می‌کند که این سه دوره عبارتند از :

الف- دوره دینی داستان های پریان( از ۳ تا ۶ سالگی)

ب – دوره واقعی از( ۷ تا ۱۲ سالگی)

چ - دوره فردی از ( ۱۲ سالگی به بعد)

کودکان در این مرحله اول خدا را به عنوان یک پادشاه و سلطان تصور می‌کنند. آنان می‌پندارند که خداوند در خانه ای شبیه ابر به شکل حیوان و شناور در آسمانها زندگی می کنند برای کودکان زیر ۶ سال خدا موجود خیالی و غول پیکر است با این تفاوت که او بزرگ تر و عظیم تر است و کودکان از او می ترسند کودکان از ۳ سالگی به بعد علاقه زیادی به دعا و سرودهای مذهبی پیدا می کنند . از ۴ سالگی به بعد کودکان به موضوعات مذهبی علاقه مند می شوند . آنها عاشق دعا، نماز و نیایش اند و دوست دارند برای آنها داستان هایی در مورد خدا و پیامبران گفته شود.

در پژوهش نادری و سیف نراقی در سال۱۳۷۲ برروی کودکان۳ تا ۶ سال نشان می‌دهد که آنان سوالات مربوط به خدا را درست درک نکرده یا تصور مادی از خدا دارند. کودکان در این سنین خدا را قابل رویت و قابل تشبیه به انسان می دانند.

کودک برای خدا ، دست ،پا و صورت متصور است .برای او خانه ای در بهشت تصویر می کند از انجا به کارهای ما نگاه کرده و مواظب ماست .

در حدود 3 یا 4 سالگی بچه ها نام خدا را یاد می گیرند. در نظر وی ابتدا مادر و پدر قوی ترین تکیه گاه به نظر می رسد ولیکن پس از انکه این مساله در ذهن وی مخدوش شد به دنبال قوی ترین فرد می باشد لذا می پرسد که چه کسی قوی ترین فرد است .

از چهار سالگی به بعد کنجکاوی سبب می شود وی با حقایقی درباره جهان هستی آشنا شود و این آشنایی سبب مبدا جویی و قبول خداوند خواهد شد در نتیجه این مرحله را سن طبیعی برای پذیرش خدا دانسته اند .

در کودکان 3 تا 6 ساله ، تفکر دینی ماهیتی سحری و افسانه ای دارد و در برخورد آن با معارف دینی همان تصوری است که ار افسانه ها و داستانهای خیالی دارد .

کودک 5 ساله به آوردن خدا به جهان زندگی روزمره خود گرایش دارد ، ولی کودک 6 ساله به آسانی می فهمد که خدا خالق جهان است و این اوج دوره ای است که کودک به قدرت خالق علاقه مند است .

رونالد گلد من یکی از پژوهشگران رشد دینی در سال 1960 در نظریه خود سه دوره رشد دینی برای کودکان مطرح نموده است :

1. دوره تفکر مذهبی شهودی (7 تا 8 سالگی )
2. دوره تفکر مذهبی عینی(8 تا 13 سالگی)
3. دوره تفکر مذهبی صوری 13 سالگی به بعد

براساس این نظریه کودکان 3 تا 6 ساله در مرحله تفکر مذهبی شهودی قرار می گیرند .

 

منابع :

1. حیدری ابهری ، غلامرضا ، خداشناسی قرآنی کودکان ، قم ، نشر جمال ، 1386
2. قایمی،علی ،پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان ، شیراز ، انتشارات پزمان ،1364
3. ادیب ، مریم ، تربیت دینی کودکان و نو جوانان ، تهران ، نشر منادی تربیت ،1390