دین از منظر کارل یونگ

کارل گوستاو یونگ متولد ۱۸۷۵ تا ۱۹۶۱ فرزند کشیش کاتولیک مذهب اهل سوئیس است که زندگی خود را وقف کلیسا و صرف مطالعه در فلسفه کیمیاگری و نهایتاً روانشناسی کرد . 

یونگ دانشمند موثر در تاریخ روانشناسی و الهیات نوین مسیحی می باشد شولتس باره  او می‌گوید:" نظریه او یکی از بحث برانگیزترین و مبارزه جویانه ترین نظریه های است که تاکنون عرضه شده است. با آنکه خواندن آثارش آسان نیست اما کارهایش نبوغ خارق‌العاده مردمی را آشکار می سازد که از بینش تاریخی وسیعی برخوردار و احترام ژرف برای جنبه‌های پنهان شخصیت انسان قایل بود ."

روانشناسی تحلیلی یونگ آمیزه‌ای از پژوهش‌های بالینی اندیشه‌های فلسفی و حتی دینی است اما بر خلاف فروید دیگر روان شناس بزرگ  هم عصر وی ادعای علمی بودن ندارد.مهمترین عنصر روانشناسی تحلیلی جستار از طریق فراسوی علم و فلسفه برای دست‌یابی به افق لایتناهی انسانیت است .یونگ با کشف ناهشیار جمعی توانسته است به دستیابی بشر به آنچه از طریق معرفت تجربی صرف وعقل گرایی مغز نا ممکن است، کمک کند. طریقی که وی در شناخت افق‌های پنهان طبیعت آدمی و فهم تجربه های قدسی اندیشه های دینی و زندگی پس از مرگ به کار گرفت.

" به اعتقاد یونگ بدبختی یاس، احساس پوچی و بی هدفی و بی معنایی بشر به دلیل نداشتن ارتباط با بنیادهای ناهوشیار شخصیت است. از دیدگاه او علت اصلی فقدان این ارتباط، اعتقاد بیش از پیش ما به علم و عقل به عنوان راهنما یان زندگی است."

یونگ با تکیه بر ناهشیار جمعی نه تنها به لحاظ نظری راهی نوین در معرفت بشر به آنچه از طریق علوم تجربی و عقل گرایی  ارائه شده قرن نوزدهم قابل وصول نیست، ارائه می نماید بلکه به لحاظ عملی روشی برای درمان روان نژندی همگانی عصر ما پوچی و بیهودگی ناشی از فقدان ارتباط معنوی بشر باناهوشیارمطرح می کند. 

یونگ در باب دین بیش از هر موضوعی سخن گفته است زیرا همانگونه که در آثار خود اشاره می کند بی تردید دین یکی از قدیمی ترین و عمومی ترین تظاهرات روح انسانی است وی در آثار خود از تجربه های قدسی خود  گفته است لحظات سرشار از تجربه حضور اراده الهی که یونگ خود را بی اراده در معرض آن می یابد، بازخورد منفی وی با کلیسا کشیشان ،نقد خداشناسی متألهان و فیلسوفان و... 

در اینجا به برخی از آثار وی اشاره می شود .

کتاب خاطرات رویاها و اندیشه ها :که به نوعی زندگینامه یونگ محسوب می شود در این کتاب از تجربه های شخصی دینی خود به وفور سخن گفته است

 کتاب روانشناسی و دین :مجموعه سه گفتار یونگ در سال ۱۹۳۷ در دانشگاه ییل آمریکا است این اثر با مقدمه کوتاهی در تعریف دین آغاز می‌شود و در سه فصل به طرح مسئله می پردازد فصل اول مقدمه ای درباره مسائل روانشناسی عملی و روابط آن با دین .فصل دوم به بحث از حقایق محسوسی  می پردازد که حاکی از وجود یک فعالیت اصیل مذهبی در ناهوشیاری می پردازد و فصل سوم به شناخت رمز و نشانه های مذهبی ناشی از جریانات ناهوشیار می‌پردازد. تأملات روش شناختی یونگ در دین شناسی  از منظری روانشناختی در این کتاب آمده است.

 پاراسلیسکا : این اثر نیز مانند روانشناسی و دین  به بحث درباره دیدگاه فرد به جهان و روابط میان روانشناسی و دین می پردازد .یونگ می‌گوید از طریق پارا سلیسوس توانستم طبیعت کیمیاگری را در ارتباط با دین و روانشناسی و یا به عبارت دیگر کیمیاگری را در قالب یکی از صور فلسفی دینی مورد بحث قرار دهم.

 روانشناسی و کیمیاگری: یونگ در این اثر برون شدی از بازخورد متضاد خود با دین پیدا می کند وی طرحی را برای بازسازی اندیشه دینی و قرائت جدید از دین مسیحیت در این اثر ارائه می‌کند که بیش و کم صبغه الهیات نوین نیمه اول قرن بیستم را داراست .

آیون :یونگ در این اثر بی توجه به نظایر گوناگون تاریخی،مساله مسیح را همچنان  به بحث می اورد متعلق اصلی بحث رابطه شخصیتی مسیح با روان شناسی است .هدف نوشتار نشان دادن تحول مضمون مذهبی است که در طول قرون متمادی ادامه یافته است. یونگ موضوع این اثر را روانشناسی مسیحیت خوانده است 

پاسخ به ایوب :همانگونه که او یادآور شده است ریشه درونی این اثر را باید در ایون دید .این کتاب را می‌توان از آثار مهم در تاریخ مسئله کلامی شرور دانست. وی بر این اساس در صدد یافتن پاسخ شایسته بر پرسش پرشور ایوب از خدای یهود یهوه است، با این مضمون که چرا این همه بلایا بر من بیگناه و با وفا نازل می کنی؟ گفتاروی از طریق تامل  در صفات خدا و مقایسه اوصاف باری تعالی نز دیهودیان و مسیحیان انجام می‌شود .به همین دلیل این اثر علاوه بر مسئله  سنتی شرور در خصوص مسئله نوین تحلیل گزاره های کلامی نیز نکات قابل تاملی را عرضه می‌کند هانری کربن تعلیقه مفصل بر این اثر نگاشته است ملاحظات انتقادی و تکمیلی  وی را یونگ  پذیر فته است .خلاصه ملاحضات کربن در ضمیمه ترجمه فرانسوی کتاب آمده است.

 

چهار صورت مثالی: این اثر در اصل برگرفته از رساله صور مثالی وجدان ناهشیارجمعی می باشد. یونگ ناهشیار جمعی را به منزله راهی فراتر از تحصل گروی تجربی و عقل گرایی محض اخذ کرده است تا با تأمل در  اسطوره ها  به افق‌های لایتناهی انسانیت راه یابد.

 همانطور که گفته شد یونگ  در باب دین تاثیر فراوانی در الهیات نوین مسیحیت داشته است. دین پژوهی یونگ ویژگی هایی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود 

یک :دین پژوهی شناسی یونگ مسبوق به دین شناسی فروید است به همین دلیل تاملات  یونگ  دردین شناسی فروید به تاملات روانشناختی محدود نمی‌شود بلکه تأملات درجه دو معرفت شناختی و روش شناختی را نیز به میان می آورد یونگ در این مقام لقمان وار از خلل روش فروید درس  روش‌شناسی می آموزد و در پرتو آن موانع شناخت حقایق برتر از تجربه و عقل را به میان می‌کشد. 

دو :نظریه ناهشیار جمعی علاوه بر حیثیت روانی و روانشناختی از حیثیت روانشناسی علوم حائز اهمیت است، زیرا یونگ آن را به منزله راهی فراتر از روش‌های متداول علوم تجربی و عقل گرایی قرن نوزدهم دانسته  ومی کوشد با معرفت محدود به دو حد تجربه باوری و عقل گرایی   طرحی نو دراندازد .وی معتقد است برای شناخت خدا باید راه دیگری غیر از آنچه در الهیات طبیعی متداول است پیدا کرد.بر  این اساس مبنای نظری عقلانیت باورهای دینی و حقانیت آن ها تفسیر کاملا نوینی می‌یابد؛ تفسیری که تاثیر آن را نزد بسیاری از متالهان  جدید مسیحی نمی توان انکار کرد. 

سه: بازخورد  متضاد یونگ با دین باورها و اندیشه دینی مسئله عصر اوست. وی هرگز خود را جدای از خدا نمی یابد برخی تعابیر وی در این خصوص پرشور و متضمن همه اوصاف است که مبین تجربه قدسی شخصی اوست .وی در این  خصوص می‌گوید:" روان به خودی خود تصاویری با محتوای مذهبی می سازد .هیچ امری انسان را از خدا جدا نمی کند. در حقیقت به نظر من کوه‌های مرتفع رودخانه ها دریاچه ها درختان و حیوانات بسیار بیشتر از انسان نمونه ذات پروردگار است. خدا برای من مطمئن ترین و بی واسطه ترین تجارب بوده است. بیشتر بیماران من را نه مومنان بلکه بی ایمان ها تشکیل می دادند . ‏یونگ در نا مه‌ای به کشیش جوان نوشت:" همانگونه که سیارات به دور خورشید می چرخند تمام افکار من نیز به گردد پروردگار می گردد و به نحوی مقاومت ناپذیر مجذوب او می‌شود احساس می‌کنم اگر در برابر این نیرو کمترین مقاومتی نشان دهم بزرگترین گناه را مرتکب شده ام ."

وی علیرغم برخورداری از چنین تجارب قدسی الهیات مسیحی را تناقض آمیز و فاقد کفایت تلقی می‌کند و بیشتر متالهان آن را محروم از تجربه ایمانی می نگارد وی خداوند را بر اساس تجربه شخصی طرح و توصیف کلامی فلسفی متداول در الهیات را رد می کند. به نظر اوخدا یی که در تجربه قدسی تجربه می‌شود خدایی نیست که در قالب مقوله‌ی تصویرسازی شده مورد اثبات قرار گیرد .

 

چهار : دین پژوهی یونگ برخلاف دین شناسی سایر روانشناسان ابعاد گوناگونی دارد. مروری بر اهم آثار وی در باب دین نشان می‌دهد که او نه تنها به دو مسئله مهم روانشناسی دین (علل و پیامدهای گرایش دینی) پرداخت بلکه موضوعات متنوع دیگری را در حوزه اندیشه دینی مورد بحث قرار داده است از جمله تجربه های دینی تأمل در خصوص حضرت مسیح، وجود و نقش تاریخی آن حضرت و ارتباط آن با اسطوره ای کیمیاگری، گوهر دین، ارتباط دین و روانشناسی ،زندگی پس از مرگ سعی در ارائه راهی برای شناخت آن غیر از راه متداول نزد متالهان  و فیلسوفان ،مسئله شرور اوصاف باری تعالی با آفات و موانع روش دین شناسی و غیره.

منابع 

یونگ ،خاطرات رویاها و اندیشه ها، ترجمه پروین فرامرزی، آستان قدس، مشهد ،۱۳۷۰ 

یونگ، روانشناسی و دین، ترجمه فواد روحانی، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، ۱۳۷۰ 

مجتهد شبستری ،محمد ، کتاب و سنت، طرح نو تهران، ۱۳۷۵ 

قراملکی ، احد فرامرز،درآمدی بر دین شناسی یونگ،  مجله قبسات ،شماره ۶ و۵، ۱۳۷۶